Briefwechsel Johann Leonhard Rost


Kurzinformation zum Brief Zum Original
Autor Rost, Johann Leonhard (1688-1727)
Empfänger Kirch, Christfried (1694-1740)
Ort Nürnberg
Datum 8. Oktober 1717
Signatur UB Basel: L Ia 720, Bl. 33r-v
Transkription Hans Gaab, Fürth

HochEdler und Hochgelahrter
  Hochgeehrtester Herr.

Dieselbigen, werden verhoffentlich, mein vom 28. Septemb. datiertes Schreiben, der Zeit, richtig empfangen haben; weil ich nun darinnen versprochen, die observation der neulichen Mondfinsterniß,[1] nächstens nach zu senden: so will hiemit mein Wort, schuldigster maßen, gehalten haben. An Ew. HochEdl. habe hierbey, von dem Hl von Wurtzelbau, ein Compliment zu machen: und lässet er Sie ersuchen, beykommende observation, der Societaet, in seinem Nahmen, einzuhändigen.[2] Er hätte solches zwar gerne in einem Brief getahn; weil ihm aber unbekand, ob der Herr Secretarius Jablonski,[3] wieder in Berlin zugegen: und er dahero nicht gewußt, an weme er sein Schreiben, eigentlich stellen sollen: so hat er gemeinet, nicht unrecht zu tuhn, wenn er gedachte Observation an Ew. HochEdl. addressiert, um sie mit Vermeldung seines geziemenden Respects, an dem gehörigen Orte, gütigst abzulegen. Er wird diese Gefälligkeit, bey andern Occasionen, zu erwidern trachten: und sich zugleich erfreuen, wenn er von Dero Wolbefinden, eine erfreuliche Nachricht zu gewarten. Ich schätze mich dabey glücklich, daß bey dieser observation, ab initio ad finem usque,[4] einen Gefährten abgegeben: und bin sehr begierig zu vernehmen, wie sie mit andern observationibus, correspondiren wird. Der Herr von Wurzelbau, hat sie bereits, an Herrn Manfredi[5] nach Italien, und an die Königl. Französische Academie abgeschicket.[6] Solten von daraus, Observationes dargegen folgen, will Ew. HochEdl. ich sie ebenmäßig communiciren, weil doch der Herr von Wurzelbau viel

[Bl. 33v]
zu gütig, als daß er sie mir nicht mittheilen solte. Ohnlängst habe vermeinet, die occultationem Palilicii[7] zu observiren: der Himmel hat mir aber diese Zufriedenheit, nicht gegönnet: dahero muß ich sehen, ob er mir ein andermal günstiger scheinet. Den 28 biß 30 Sept. habe wieder maculn in der Sonne, und zwar den 30 Sept. im untern Theil 4, desgleichen den 6ten October, eine große circa Zenith gesehen; worzu, wie mich der Herr von Wurzelbau berichtet, nachmittags noch zwei andere, kommen seyn. Ein mehrers, habe dißmal nicht zu schreiben: als daß zu Dero beharrlichen affection, ich mich bestermaßen empfehle: und ohne Ausnahme verharre

Ew. HochEdl.


P.S. Wenn Ew. HochEdl. etwas nach Nürnberg, an mich oder Hl Ender[8] zu schicken, könten Sie es dem Überbringer dieser Zeilen, Hl Brenninger,[9] einem hiesigen Kaufmann, meinem sehr guten freunde mitgeben; der sich einige Wochen in Berlin verweilet, und sich bey Hl Wagner melden wird, von dem er mir einen Calender von der Societaet,[10] mitzubringen.


  Nürnberg.
d 8 October 1717.

gehorsamster und verbun-
denster diener.

Johann Leonhard
Rost.

Beilagen: Finsternisbeobachtungen

[Bl. 34r]

Tentamen observationis Eclips. ☽. A.o 1717. d. 20 Sept. Lindaviae a
M. Joanne Gauppio instituum.[11]

Ordo phas. Temp. oscil.   Part. mic. Valor part micr.
  H.     '.   ''     D. I
  11. 52. 53 Tempus medium merid. ver.    
   5. 57. 10 Solis margo inferior occidit    
   6.  0. 30 Solis margo superior occidit    
   6. 19.  0 Luna nondum orta    
   5. 24. 58 Luna nobis conspicit ante propter turrim in conspicua    
   6. 31. 58 Diameter Lunae per micrometro ................................................................ 96  
1  6. 57. 50 Pars ☽ae lucida ..................................................................................... 37 7. 23
2  6. 40. 15 .......................................................................................................... 38 7. 15
3  6. 42. 44 .......................................................................................................... 36 7. 30
4  6. 45.  0 .......................................................................................................... 38 7. 15
5  6. 48.  3 .......................................................................................................... 41 6. 52
6  6. 50.  5 .......................................................................................................... 42 6. 45
7  6. 52. 10 .......................................................................................................... 43 6. 37
8  6. 54. 53 .......................................................................................................... 44 6. 30
9  6. 55. 25 .......................................................................................................... 45 6. 23
10  6. 58.  5 .......................................................................................................... 47 6.  7
11  7.  0. 55 .......................................................................................................... 49 5. 52
12  7.  3. 17 .......................................................................................................... 50 5. 44
13  7.  5. 45 .......................................................................................................... 51 5. 37
14  7.  8. 40 .......................................................................................................... 52 5. 22
15  7. 11. 34 .......................................................................................................... 54 5. 14
16  7. 14. 39 .......................................................................................................... 66 5.  0
17  7. 17. 30 .......................................................................................................... 58 4. 45
18  7. 20. 28 .......................................................................................................... 61 4. 21
19  7. 23. 58 .......................................................................................................... 64 4.  0
20  7. 26. 29 .......................................................................................................... 66 3. 45
21  7. 29. 15 .......................................................................................................... 69 3. 23
22  7. 32. 33 .......................................................................................................... 72 3.  0
23  7. 36. 20 .......................................................................................................... 75 2. 38
24  7. 40.  9 .......................................................................................................... 78 2. 15
25  7. 43. 36 .......................................................................................................... 80 2.  0
26  7. 46. 10 .......................................................................................................... 83 1. 38
27  7. 48. 58 .......................................................................................................... 86 1. 15
28  7. 50. 54 .......................................................................................................... 88 1.  0
29  7. 52. 40 .......................................................................................................... 90 0. 45
30  7. 54. 30 .......................................................................................................... 93 0. 33
31  7. 56. 45 finis omnimoda ...................................................................................... 96 0.  0
32  8.  5. 27 Diameter Lunae plenae............................................................................ 98  
33 11. 52. 53 Tempus medium merid. ver. d. 20 Sept.    
34 11. 52. 80 Temp. med. merid. ver. d. 21 Sept.    
35   0.  0. 33 Ergo defectus.    

[Bl. 34v]

Eclipsis ☽ae partialis A.o 1717. d. 20 Septemb. Altdorfj. a M. Joan. Hen=
rico Müllero P. P. observata.[12]

Temp. Osc.   Nomina macularum[13]
 H.  '.   '' juxta.     Hevelium Ricciolum
6.  5. 48 ☉ totus occid. ☽ margine super. eod. mu mento praecise e regione orient
6. 23. 25 Umbra tangit cuspidem .................................. asiaticae Part.  
    31. 43 Umbra tangit ............................................... Palud. Maeot. Mar. Crisium
    53. 39 Umbra transit per mediam .............................. Palud. Maeot. Mar. Cris.
Eod. inst. ex umbra emergit ......................................... Palus Maraeot. Grimaldus
7. 10. 27 tota fere umbrae immergitur ........................... Pal. Maeot. Mar. Cris.
    20. 26 ex umbra fere emergit ................................... Sinus Sirbonis Mare Humorum
    32.  0 ex umbra emergit ......................................... Ins. Didymae Sin. epid. et Cuolio
    44. 48 ex umbra emergit ......................................... Palus Maeot. Mare Crisium
Eod. inst. umbra transit medium ................................... Mont. Sinai. Tychonis
Eod. fere inst. culm. lucida Aquilae .....................................    
8. 1. 16 ex umbra emergit ......................................... Sin. Ext. Ponti Santbec. et dimid. Langrenus
8.  5. 40 ex umbra emergit ......................................... Mare Caspium Mare foecund. cum
8. 10.  1 umbra vera exit ........................................... cum Petra Sogd. Wendelino.
    17. 58 vestigia penumbrae in Tubo incipiunt evanescere    
       
  Horologium, an etin quantum, cum
revolutione Solis conveniat, propter
continua nubila aliquot diebus, et fere
Septimanis, ante et post eclipsin exa=
minare non licuit
   

[Bl. 35r]

Eclipsis ☽ae horizontalis Noribergae observata A.o 1717. d. 20 Sept. ante et
post ☉is occasum.[14]

temp. osc.      
 H.  '.   '' Phas. Dig.  
6.  5. 30    8 Lunae jam in 8 digg. deficientis limbus superior luminosus super acclivitatem septentrionalem collis sylvosi lapicidinarum exoriens; jam uno gradu elevatus apparet in Azimutho 2. 35.' ab ortu aequinoctiali versus Austrum, dum centrum Solis e regione occasuri adhuc (in altitudine circ. 12 min) super aedificia Urbis, prominuit.
     9.  0     Signum occasus limbi superioris Solis e turri Sebaldina horologi0 publico datur
   17. 30 I. 8 fere, postquam Luna e vaporibus aliquatenus emerserat, umbra Telluris infra mont. Porphyrit (Aristarchum) Ins. Besbic: (Propontid) super Ins. Maj. Maris Caspii (M. faecundit) transiit
   23. 30 II 8 f. a m Pentadact. et ad lacum Corocondam:
   29. 30 III 8. f. a cuspide inferiori (omnia secundum tubi inversionem) insul. Cercinnae (Ventor) ad oram super: palud. Moeotid. (M. Crisium)
   36. 30 IV 8. f. umbra hactenus peripheriam digiti octavi circum volvente, ab ora inf. Ins. Sicliae trans med. fere pal. Moeotidis.
   44. 45 V 7⅙ trans med. Ins. Cercinnae (Kepler) et Siciliae (Copernic.) ad oram super pal. Moeotid.
   47. 45     Palus Mareotis (Grimald.) detecta.
   54.  0 VI 7. Super palud. Mareot. (Grimald.) et Aetnam (Copern.) infr. med. p. Moeot.
7.  7.  3 VII 6⅚ ad extremit. super M. Eoi trans Ins. Sicil. et Besbic ad p. Moeotid.
    9. 25 VIII 6⅙ ab ora infer. fin, Sirbonis (M. humor) trans. mari Adriat. (Lin. aestuum)
   23. 30 IX 5⅚ post centrum detectum, ab ora super. fin. Sirbonis ad oram infer. pal. Moeotid. plane tectae.
   29. 30 X 5. ab Ins. Didym. trans Rhod. (Profat) scopp. Erichton. et pal. Moeot.
   33. 45 XI 4⅓ ultr. part super Maris Pamphil: et pal. Moeotid.
   40. 50     culminat. hum. sinist. Aquilae, tempus inde ................................................... H. 7. 41.' 38''
   41. 45 XII a med. mont. Sinai (Tych.) ad part. sup. p. Moeot. fere detectae.
   45. 20     culminat. lucida Aquilae, tempus inde..........................................................     7. 45.  46
   46. 50 XIII 3⅙ super mont. Sinai (Tych.) trans Colchid: sup. Pal. Moeot largiter detectam
   49.  0     culmin. dubie coll. s. pectus Auqilae, tempus inde...........................................     7. 50.  11
   52. 10 XIV 2. trans Sin. extrem. Pont. Euxin (M. Nectaris) A M. Caspic (foecundit).

[Bl. 35v]

Temp. osc. Phas. dig.  
 H.  '.   ''      
7. 57. 15 XV 1⅓ infr. m. Paropamis. fr. m. Caspium
8.  1. 35 XVI Sup. m. Paropam. fr. Ins. Macram
--  6. 50 XVII 0⅓ ad oram mar. Caspii
-- 10. 45     Finis e regione sinus infer. M. Caspii
-- 14. 50     Penumbra adhuc satis notabilis aderat.

Circa Phasin I. Nadir Lunae, secundum inversionem tubi, prope oram dextra, lacus Hyperborei, circa finem eclipseos e regione M. Carpath versabatur.


Fußnoten

  1. Am 20. September 1717 fand eine partielle Mondfinsternis statt.
  2. Wurzelbaus Beobachtung findet sich in der Schriftenreihe der Berliner Akademie: Miscellanea Berolinensia ad incrementum scientiarum, Bd. II, 1723, S. 152-154.
  3. Johann Theodor Jablonski (1654-1731) war von 1700 bis zu seinem Tod beständiger Sekretär der Preußischen Akademie der Wissenschaften. Von 1715 bis 1717 war er allerdings beurlaubt, weshalb wohl Wurzelbau seinen Aufenthaltsort nicht wusste. Vgl. Brather, Hans Stephan: Leibniz und seine Akademie. Berlin: Akademie Verlag 1993, S. 323.
  4. ab initio ad finem usque: von Anfang bis Ende. Vgl. auch den Brief von Rost an Kirch vom 28. September 1717.
  5. Eustachio Manfredi (1674-1739) war ein bekannter Astronom aus Bologna.
  6. Wurzelbaus Beobachtung findet sich in den Memoires der Pariser Akademie für 1717, erschienen 1719, S. 298.
  7. Am 25. September 1717 wurde α Tau (Aldebaran = Palilicius) vom Mond bedeckt.
  8. Georg Andreas Endter (1654-1717) war ein Nürnberger Buchhändler.
  9. Der Nürnberger Handelsmann Matthäus Brenninger (?-1730) war seit 1692 Mitglied des Größeren Rates der Stadt, vgl. Roth, Johann Ferdinand: Das Verzeichnis aller Genannten des Größeren Rats zu Nürnberg. Herausgegeben und kommentiert von Peter Fleischmann und Manfred H. Grieb. Neustadt an der Aisch: Verlag für Kunstreproduktionen 2002, S. 145.
  10. Die Societät gab verschiedene Kalender heraus. Vgl. den Eintrag zu Gottfried Kirch im Biobibliographischen Handbuch der Kalendermacher von 1550 bis 1750 von K.-D. Herbst.
  11. Versuch der Beobachtung der Mondfinsternis vom 20. September 1717 in Lindau angestellt von Magister Johann Gaupp.
  12. Vgl. Müller, Johann Heinrich: Eclipsis Lunae Partialis d. 20. Sept. 1717. post merid. In: Observationes Astronomico-Physicae selectae. Pars Prior. Altdorf: Jobst Wilhelm Kohles 1723, S. 11f.
  13. Im Original steht diese Überschrift fälschlicherweise eine Spalte weiter links.
  14. Der Text ist fast identisch mit dem oben zititerten Beitrag von Wurzelbau in den Berliner Miscellanea.